Tabeau (mijn geesteskind) en de hang naar gevoelige onderwerpen komen niet uit de lucht gevallen. Mijn afstudeerproject in 2012 is er een voorbeeld van.
Mijn verhaal gaat over de controverse rondom het vrouwelijk naakt in de kunstgeschiedenis. Vanuit een onderzoek vertaalde ik het naar een fotoserie en de geschiedenis herhaalde zich.
Ik neem je graag mee in een deel van het onderzoek, mijn inspiratie, de fotoserie en wat er daarna mee gebeurde.
Het verschil tussen naakt en bloot
In mijn zoektocht stuitte ik al snel op het belangrijke onderscheid tussen 'naakt' en 'bloot'. Twee woorden die naar hetzelfde verwijzen, namelijk het onbedekte lichaam, maar elk een eigen wereld van betekenis draagt.
'Bloot', met zijn schaamtevolle connotaties, trekt een sluier van schande over onbedekte lichamen. Het spreekt van het aardse, vleselijke en het banale. Van een wereld die zich niet inhoudt.
‘Naakt’ is een term die de puurheid en morele verhevenheid van het afgebeelde lichaam benadrukt. Denk aan Griekse godinnen. Zij zijn niet zomaar bloot. Ze staan ver af van alles wat aards is. Ze zijn verheven en onaantastbaar, zelfs als ze zonder gewaden worden afgebeeld.
Le déjeuner sur l'herbe (1863) - Eduard Manet
Olympia (1865) - Eduard Manet
L'Origine du Monde (1866) - Gustave Courbet
Negentiende eeuwse revolutie der kwetsbaarheid
Laten we een sprong maken naar de negentiende eeuw. Waar kunstenaars niet langer alleen maar godinnen en heiligen schilderden, maar échte vrouwen in al hun menselijkheid.
Veel beeldende kunst die te pikant was voor de buitenwereld is tot de negentiende eeuw verborgen gebleven in privé collecties. De opkomst van tentoonstellingen en musea zorgde ervoor dat werken toegankelijk werden voor groter publiek.
De Parijse Salon, een voorbeeld van zo'n tentoonstelling, hapte naar adem bij het zien van revolutionaire werken, zoals Eduard Manet's 'Le déjeuner sur l'herbe'. Deze werd in1863 geweigerd bij de Salon, omdat het de grenzen van het acceptabele verlegde. Doordat er kleding naast de onbedekte vrouw ligt gaat het hier niet om nimfen of mythologische wezens, maar om alledaagse mensen in alledaagse kleding. Dat kan natuurlijk niet!
De schreeuw van kunstenaars zorgde ervoor dat er toestemming kwam voor een dependance van de expositie om de afgekeurde werken toch tentoon te kunnen stellen. De ‘Salon des Refusés’ was een feit en direct berucht.
Daar wist Manet's werk met 'Olympia' (1865) opnieuw een plaats te bemachtigen. Een vrouw, niet passief maar zelfverzekerd, keek de toeschouwer recht in de ogen aan. Door de vermenselijking veroorzaakte dit werk een schandaal. De zwarte kat aan het voeteneinde deed er nog een schepje bovenop. Deze staat namelijk symbool voor prostitutie, wat de ophef niet minder maakte. Het werk had continu bewaking nodig om aanvalspogingen te voorkomen. Dit werk verwijst naar ‘Venus van Urbino’ van Titiaan in 1538, wat weer is geïnspireerd op ‘Slapende Venus’(1510) van Giorgione. Daar is de naakte jonge vrouw een verwezenlijking van de godin Venus. Bij deze Venus is alles subtieler en doordat het om een godin gaat niet controversieel.
Andere tijdsgenoten deelden mee in deze beweging. Laten we vooral niet vergeten: Gustave Courbet's 'L'Origine du Monde'(1866). Een frontale aanval op conventie en preutsheid. Een werk dat geen excuses maakt, maar de naakte waarheid in al haar glorie omarmt.
De Kleuren van Schandaal
Niet alleen op doek, maar ook in marmer zochten kunstenaars de grenzen op. John Gibson's 'Tinted Venus'(1851 - 1856) deed wenkbrauwen fronsen vanwege haar subtiele roze tint. Een kleur die de goddelijke normen tartte en te dichtbij een realistische huidskleur kwam.
Tinted Venus (1851-1856) - John Gibson
Terug naar het heden
Geïnspireerd door de turbulente negentiende eeuw, besloot ik een brug te slaan tussen de negentiende eeuwse werken en het nu. Uit de controversiële werken nam ik de houdingen van de blote vrouwen die voor ophef hadden gezorgd.
Mijn modellen fotografeerde ik solo in exact dezelfde houdingen. De omgeving verdween. Alles draaide om de vrouw. In mijn nabewerking koos ik ervoor om ze een marmer-look te geven, waardoor ze weer naar een tijd gekatapulteerd werden, waarin de goddelijke naakten juist aanbeden werden.
En toen herhaalde de geschiedenis zich
De fotoserie die ik maakte werd tijdens de Dutch Design Week vertoond. Hilarisch genoeg (ik kon er destijds de ironie echter niet van inzien) heeft het werk er maar één dag mogen hangen. Na de eerste dag is het verwijderd. Afgekeurd. Ik kreeg een belletje dat ik het weer mocht op komen halen. Ergens in een hoekje achter een gordijntje kon ik het terug vinden.
Frustratie en pijn alom. Vooral omdat ik hoopte dat we inmiddels iets vooruitstrevender zouden zijn. Van erotiek was er in mijn ogen in dit werk namelijk geen sprake. En dan nog.. het vrouwelijk naakt wordt dus nog niet overal zomaar geaccepteerd. Helaas.
Een selectie van: Controversieel naakt (2012) - Yma Garay
Bron: Scriptie Yma Garay - Theorie der Kunsten - Controverse | het vrouwelijk naakt in het verleden en het heden.